Những tờ tiền kể chuyện: Hành trình của ký ức và chủ quyền Việt Nam
Hơn 1.500 hiện vật tại triển lãm “Đồng tiền Việt Nam” kể lại gần 150 năm lịch sử, từ tiền Đông Dương đến polymer, như một hành trình ký ức và chủ quyền của dân tộc.
Triển lãm “Đồng tiền Việt Nam - Hành trình theo dòng chảy lịch sử dân tộc” diễn ra từ cuối tháng 11/2025 đến hết tháng 4/2026, trưng bày hơn 1.500 hiện vật tiền tệ từ năm 1875 đến nay, bao gồm tiền Đông Dương, giấy bạc “Cụ Hồ”, tiền kháng chiến, tín phiếu, tiền xu đến các mẫu polymer hiện đại tại trụ sở Ngân hàng Nhà nước Việt Nam Chi nhánh Khu vực 2, số 8 Võ Văn Kiệt, phường Sài Gòn, TP HCM.
Giai đoạn 1875 - 1955: Giấy bạc Ngân hàng Đông Dương
Những tờ bạc đầu tiên trong không gian triển lãm mang hình hài của một thời thuộc địa kéo dài gần tám thập kỷ. Bộ tiền Ngân hàng Đông Dương giai đoạn này nổi bật ở chất liệu giấy bền, kỹ thuật in thạch bản tinh xảo và sự kết hợp giữa mỹ thuật Pháp với hình ảnh mang tính “định danh thuộc địa”.
Một trong những tờ tiền gây ấn tượng nhất được trưng bày là tờ bạc có hình một phụ nữ phương Tây choàng tay qua vai một người đàn ông Việt Nam nhỏ bé, thể hiện tư tưởng áp chế của chính quyền thuộc địa. Bên cạnh đó còn có những tờ bạc vẽ hình ba thiếu nữ Việt Nam, Lào và Campuchia, phản ánh cách người Pháp giới thiệu “ba xứ Đông Dương” theo góc nhìn của họ.
Hệ thống họa tiết châu Âu, mái vòm cổ điển và các vị thần Hy Lạp - La Mã xuất hiện xen kẽ với những mẫu mang hình đình làng và vòm cửa Á Đông, tạo nên một mảng tư liệu cho thấy cách người Pháp dung hòa hoặc áp đặt hình ảnh văn hóa trong bộ tiền Đông Dương.
Giai đoạn 1945 - 1954: Giấy bạc Tài chính
Bước sang không gian thứ hai, người xem đối diện một thế giới hoàn toàn khác: những tờ tiền in thô, mỏng, màu sắc đơn giản nhưng mang sức nặng lịch sử vượt xa giá trị vật chất. Bộ giấy bạc Tài chính sau Sắc lệnh 18B (1946) được in tại Nam Trung Bộ, sử dụng kỹ thuật thủ công, đôi khi lệch màu, đôi khi còn hằn rõ những vết dập.
Mẫu tiền tiêu biểu nhất là tờ 100 đồng đỏ với chân dung Chủ tịch Hồ Chí Minh ở vị trí trung tâm, xung quanh là hình ảnh nông dân, công nhân, chiến sĩ, bản đồ Việt Nam thống nhất. Tất cả như một bản tuyên ngôn trực quan của quốc gia mới giành độc lập.
Triển lãm cũng trưng bày những tờ tiền mà nhân dân quen gọi là “giấy bạc Cụ Hồ”. Một số tờ được xé đôi, bởi có người không nỡ tiêu, muốn chia nhau giữ một nửa làm kỷ niệm giữa thời chiến. Trên tuyến đường Trường Sơn, quân và dân kháng chiến sử dụng những tờ phiếu nhỏ không in chữ, chỉ có các con số 1, 2, 5, 10 để mua lương thực, thuốc men, gọi là phiếu bách hóa Trường Sơn.
Những tờ tiền này được in trong điều kiện vô cùng thiếu thốn, giấy và mực thu gom từ nhiều nguồn khác nhau, nên xuất hiện nhiều dị bản về chất liệu và sắc độ, phản ánh đúng hoàn cảnh kháng chiến gian khó lúc bấy giờ.
Để chống lại việc Pháp làm giả, Việt Nam dùng kỹ thuật in bóng chìm với sao vàng và chữ “VN” - chi tiết có thể thấy rõ khi soi dưới ánh sáng. Một số bản in còn giữ nguyên lỗi kỹ thuật, như các đường nét bị nhòe hoặc chồng bản sai, trở thành hiện vật hiếm. Nhìn vào những mẫu tiền này, người xem dễ cảm nhận được sự khốc liệt của chiến tranh và nỗ lực bảo vệ đồng tiền quốc gia trong những năm tháng gian khổ nhất.
Giai đoạn 1951 - 1975: Tiền Ngân hàng Quốc gia
Khu vực thứ ba mở ra bằng bộ tiền của Ngân hàng Quốc gia Việt Nam (miền Bắc) sau năm 1951. Những tờ tiền đầu tiên có hai ngôn ngữ: tiếng Việt và chữ Hán, do được in tại Trung Quốc trong bối cảnh kỹ thuật in trong nước còn hạn chế.
Đến năm 1959, bộ tiền đầu tiên có quốc huy Việt Nam ra đời. Bộ tiền này chỉ có chữ tiếng Việt, đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong hành trình tìm kiếm đồng tiền riêng của dân tộc.
Ở khu vực phía Nam, triển lãm trưng bày những tờ tiền Việt Nam Cộng hòa, được chính quyền Sài Gòn phát hành sau năm 1954. Những tờ tiền này không có hình Chủ tịch Hồ Chí Minh và được dùng để kiểm soát nền kinh tế và theo dõi lưu thông trong dân chúng.
Đặc biệt, khu vực Nam Bộ còn giới thiệu nhóm tiền do lực lượng kháng chiến phát hành. Đây là những tờ 5 đồng in tay, màu sắc thay đổi theo chất liệu giấy và kỹ thuật thô sơ, khuôn in lệch, cạnh giấy xén không đều. Bên cạnh đó, triển lãm còn trưng bày các loại tín phiếu, giấy bạc trùm mền, giấy bạc đắp nền, cũng như một số bản phác thảo vẽ tay, phản ánh sự sáng tạo và khó khăn trong công tác in ấn thời chiến. Một số tờ tiền còn giữ dấu đóng kiểm soát và dòng chữ “ủng hộ triệt để Chính phủ Hồ Chí Minh”, minh chứng cho sự đa dạng và phức tạp của hệ thống tài chính trong thời kỳ chia cắt.
Giai đoạn 1975 - nay: Tiền Ngân hàng Nhà nước Việt Nam
Không gian cuối cùng của triển lãm dẫn người xem đến giai đoạn tiền tệ thống nhất sau 1975. Sau khi miền Nam hoàn toàn giải phóng, chính phủ cách mạng lâm thời Cộng Hòa Miền Nam Việt Nam đã cho phép đổi những tờ tiền Việt Nam Cộng Hòa sang tiền do chính phủ lâm thời phát hành. Khoảng một năm sau, hệ thống ngân hàng hai miền được hợp nhất và đổi tên thành Ngân hàng Nhà nước vào năm 1976.
Dù ngân hàng đã sáp nhập, kinh tế lúc đó vẫn chưa đủ ổn định để sử dụng chung một mệnh giá tiền. Miền Bắc tiếp tục lưu hành tiền năm 1975, trong khi miền Nam đổi sang tờ tiền năm 1976. Phải đến năm 1978, cả Bắc và Nam mới thống nhất hệ thống tiền tệ, tất cả đều mang chân dung Chủ tịch Hồ Chí Minh. Trong giai đoạn này xuất hiện tờ 30 đồng, một mệnh giá rất hiếm trên toàn thế giới, chỉ có trong các năm 1978 và 1985, khi việc đổi tiền nhằm kiểm soát lạm phát và ổn định nền kinh tế.
Từ năm 1985 đến 2003, các đồng tiền quen thuộc được phát hành bằng chất liệu cotton, với nhiều mệnh giá. Đến cuối năm 2003, đồng tiền polymer ra đời thay thế tiền cotton, bền, khó làm giả và chống nước. Các mệnh giá từ 10.000 đến 500.000 đồng mang màu sắc rõ ràng, đường nét sắc sảo và các chi tiết an ninh như cửa sổ trong suốt, mực đổi màu.
Triển lãm còn giới thiệu ngân phiếu cho các giao dịch lớn, tiền xu hợp kim nhôm và đồng, phản ánh đầy đủ quá trình phát triển đồng tiền Việt Nam trong gần 150 năm. Đây cũng là điểm kết thúc của hành trình triển lãm, mang đến cái nhìn tổng thể về lịch sử tiền tệ và giá trị văn hóa - lãnh thổ của đất nước.
Trong triển lãm, mỗi tờ tiền như một trang sách sống, kể về những biến động lịch sử, khát vọng độc lập và hành trình xây dựng nền kinh tế Việt Nam. Không chỉ là hiện vật, chúng là minh chứng cho sự bền bỉ, sáng tạo và tinh thần đoàn kết của dân tộc qua gần 150 năm. Triển lãm mở cửa thứ bảy và chủ nhật, từ 9h đến 17h, tại Ngân hàng Nhà nước Chi nhánh 2 TP.HCM, mời công chúng đăng ký tham quan để trực tiếp chạm vào những câu chuyện đầy sức sống ấy.
CÓ THỂ BẠN SẼ THÍCH
