Cửu Long Thành Trại - Thành phố không luật lệ từng tồn tại giữa lòng Hồng Kông
Từng là khu dân cư hỗn loạn bậc nhất thế giới, Cửu Long Thành Trại nay chỉ còn là ký ức về một “thành phố không luật lệ” từng tồn tại giữa lòng Hồng Kông hiện đại.
Giữa một Hồng Kông hiện đại, từng có một nơi được mệnh danh là "thành phố không luật lệ", tồn tại như một thách thức đối với mọi quy chuẩn về quy hoạch, an ninh, và kiểm soát xã hội – đó chính là Cửu Long Thành Trại (Kowloon Walled City). Tồn tại từ thời nhà Thanh và phát triển mạnh mẽ suốt thế kỷ 20, nơi đây không chỉ là một dấu ấn độc nhất trong lịch sử đô thị châu Á, mà còn là biểu tượng của một cộng đồng tự thân vận động giữa vùng xám quyền lực của Trung Quốc và Anh Quốc.
Khởi đầu là một pháo đài quân sự nhỏ do triều đình nhà Thanh xây dựng vào cuối thế kỷ 19 để kiểm soát muối biển và chống lại sự chiếm đóng của thực dân Anh, Cửu Long Thành Trại dần mất vai trò sau khi Anh kiểm soát toàn Hồng Kông vào năm 1898. Tuy nhiên, người Trung Quốc vẫn giữ quyền danh nghĩa đối với khu vực này, dẫn đến một tình trạng pháp lý nhập nhằng kéo dài nhiều thập niên.
Tận dụng khoảng trống quyền lực, trong suốt nửa đầu thế kỷ 20, nhiều người dân nhập cư – chủ yếu từ Trung Quốc đại lục – đã đến định cư trong khu vực này. Họ xây dựng nhà cửa, mở tiệm, sống chen chúc trong một vùng chỉ rộng 2,6 ha, nhưng đến những năm 1980 lại chứa đến 33.000 cư dân, đạt mật độ dân số hơn 1,2 triệu người/km² – thuộc hàng cao nhất từng được ghi nhận trên thế giới.
Cửu Long Thành Trại được ví như một mê cung đô thị dựng bằng bê tông và sự sống còn. Các tòa nhà cao từ 10 đến 14 tầng, xây dựng không phép, không có bản thiết kế, chồng chất lên nhau đến mức nhiều căn hộ không tiếp xúc ánh sáng mặt trời. Những con hẻm chỉ rộng 1m, tối om và ẩm thấp, là nơi sinh hoạt, buôn bán và di chuyển của hàng ngàn người mỗi ngày.
Hệ thống điện, nước, rác thải, thoát hiểm đều tự phát. Không có dịch vụ công cộng nào từ chính quyền Anh hoặc Trung Quốc. Tuy nhiên, nơi đây vẫn hoạt động như một cộng đồng khép kín, với trường học, tiệm bánh, quán mì, tiệm làm răng, xưởng cơ khí, tiệm thuốc Đông y, thậm chí cả các "phòng khám" y tế không giấy phép.
Đặc biệt, Cửu Long Thành Trại cũng là lãnh địa hoạt động của xã hội đen, đặc biệt là hội Tam Hoàng trong những năm 1950–1960. Dù vậy, sau nhiều đợt trấn áp, đến cuối thập niên 1970, trật tự xã hội phần nào được tái lập, và người dân lại tiếp tục chung sống trong sự nghèo khó nhưng bền bỉ.
Bên cạnh hình ảnh hỗn loạn, Cửu Long Thành Trại còn là nơi gắn kết cộng đồng hiếm có. Giữa bóng tối và khó khăn, người dân nơi đây chia sẻ từng thùng nước, từng dây điện, chăm sóc nhau khi đau ốm, và dựng nên một xã hội thu nhỏ mang tính tự quản đáng kinh ngạc.
Nhiều gia đình đã sống qua ba thế hệ trong cùng một căn phòng chỉ vỏn vẹn vài mét vuông, nuôi con, mở hàng, dạy học và cùng nhau mưu sinh. Những câu chuyện về tình bạn, lòng tốt và sự sẻ chia giữa những cư dân được kể lại trong nhiều bộ phim, sách ảnh và tài liệu lịch sử về nơi này.
Năm 1987, chính quyền Hồng Kông và Trung Quốc đạt được đồng thuận về việc giải tỏa Cửu Long Thành Trại. Việc bồi thường, di dời kéo dài trong suốt 6 năm, và đến năm 1993, toàn bộ khu vực này bị tháo dỡ hoàn toàn. Trên nền đất xưa, năm 1995, Công viên Cửu Long Thành Trại (Kowloon Walled City Park) được xây dựng – như một không gian xanh mang hơi thở Thiền định, nhưng vẫn giữ lại cổng thành cổ, một vài dấu tích của pháo đài nhà Thanh, và bảng thông tin ghi nhớ về khu dân cư độc nhất vô nhị này.
Dù không còn tồn tại, Cửu Long Thành Trại vẫn sống trong ký ức Hồng Kông như một biểu tượng của sự phản kháng, sinh tồn và bất khuất đô thị – nơi con người tự tìm ra cách sống, cách tồn tại và phát triển, dù trong hoàn cảnh khắc nghiệt và không có chính quyền nào bảo trợ.
Hình ảnh Cửu Long Thành Trại đã trở thành chất liệu điện ảnh, văn học, nghệ thuật trong và ngoài châu Á. Các bộ phim như Bloodsport, Ghost in the Shell, Batman Begins hay loạt manga City of Darkness đều lấy cảm hứng từ không gian đô thị hỗn loạn và bí ẩn này.
Không chỉ là bối cảnh, nơi đây còn truyền cảm hứng về khả năng tự tổ chức, sinh tồn sáng tạo và tinh thần cộng đồng mạnh mẽ – những giá trị hiếm có giữa thế giới đô thị hóa và công nghiệp hóa hiện nay.
